بیماری آتشک میوه چیست؟

مقدمه

بیماری آتشک درختان میوه از بیماریهای بسیار مهم و خطرناک درختان میوه دانه دار (سیب و گلابی و به ) بوده و بیشترین خسارت را به درختان گلابی و پس از آن به درختان به وسیب وارد می سازد.

آتشک درختان دانه دار یک بیماری زمین گیر، سرگردان و مرموزی است که در سطح باغات به حالت پراکنده است.

و در شرایط گرم و مرطوب این بیماری به سرعت توسعه و تشدید و در غیر این صورت متوقف می گردد.

در آلودگیهای سطحی، علائم بیماری غالباً به صورت سوختگی شکوفه و مرگ سر شاخه است.

اما در آلودگیهای سیستمیک و کهنه، در اثر توسعه  بیماری به سمت پایه و پیوندک، درختان بیمار در ظرف مدت ۶ ماه دچار از بین رفتن کامل میشوند.

درمان بیماری به طور طبیعی، وجود شرایط آب و هوایی خشک و خنک ودر شرایط بحرانی، اعمال مدیریت تلفیقی بیماری با دو اهرم معجزه آسای «هرس و سمپاشی به موقع» است.

تاریخچه بیماری:

 سابقه بیماری به بیش از ۲۰۰ سال می رسد.در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۶۸ در کرج مشاهده شد و سال بعد در دهمین کنگره گیاهپزشکی ایران در کرمان گزارش شد. و در سال ۱۳۹۰ در شهرستان شهربابک مشاهده گردید.

معرفی بیماری آتشک:

عامل بیماری آتشک نوعی باکتری می باشد.

این بیماری دارای ۵ فاز یا چرخه مهم آلودگی بنامهای بلایت شکوفه، سوختگی سرشاخه و برگ، بلایت میوه، بلایت شاخه های اصلی و تنه و بلایت ریشه (طوقه) می باشد.

از ۵ فاز بسیار مهم بیماری ۲ فاز یا مرحله آلودگی به نامهای بلایت شکوفه و بلایت سر شاخه از همه فازهای بیماری خطر سازتر بوده و به یک معنا، سر منشاء همه آلودگیهای آتشک بشمار می آیند.

همچنین پس از ظهور علائم بیماری روی درختان آلوده، موثرترین سموم بیماری آتشک نیز، کارائی خود را در برابر توسعه بیماری از دست می دهد. اما اولین آثار و علائم بیماری روی شکوفه ها ظاهر می گردد.

شکوفه ها در واقع منافذ اصلی برای ورود باکتری به دیگر اندام های گیاهی هستند از اینروست که توصیه می شود، در صورت مشاهده علائم آلودگی روی شکوفه ها و سر شاخه ها اندام های آلوده به سرعت هرس شوند.

بنابراین چنانچه دمای محیط از ۱۵ درجه ( بطور میانگین ۱۸/۳) فراتر برود و رطوبت هوا به بالای ۶۰ درصد برسد و درختان در مرحله شکوفه باشند، باید به انتظار یک روز بحرانی در باغات بود اما اگر چنانچه شرایط فوق توام با بارندگیهای بی وقفه باشد خطر بروز بیماری کاهش می یابد. زیرا عامل بارندگی موجب خنک شدن دما و ناچار منجر به عدم توسعه بیماری می شود. اما اگر چنانچه قبل و بعد از بارندگی، دمای محیط باغ در طول مدت دوره گل و بعد از آن بطور غیر عادی افزایش یابد بروز آلودگیهای شدید غیر قابل اجتناب خواهد بود و اگر دمای محیط به مرز ۲۷ درجه سانتیگراد و یا کمی بیشتر برسد، در آن صورت باکتری بدون نیاز به رطوبت سطحی گلها، آلودگیهای شدید را موجب خواهد شد.پدیده های غیر عادی دیگری که آلودگی شکوفه ها و سر شاخه ها را تشدید می کند وجود جراحات و زخمهای فیزیکی و بیولوژیکی می باشد. بطور کلی در شرایط عادی جوی اندامهای حساس گیاهی تا مادام که جمعیت باکتری بالا نیست و رطوبت سطحی پایین است بندرت دچار بلایت شکوفه و سر شاخه می شوند اما کافیست در اثر بارندگیهای شدید وزش باد و نیش حشرات و غیره اندامهای گیاهی دچار جراحات و شکستگی بشوند تا زمینه آلودگیهای شدید در درختان پدید آید.

علائم بیماری:

در هنگام ورود به باغ آلوده علائم بیماری به صورت آشکار دیده می شود.

علائم بیماری آتشک روی درختان به:

بیماری آتشک دارای ۵ مرحله مهم آلودگی می باشد که شامل بلایت شکوفه، بلایت سر شاخه و برگ، بلایت میوه، بلایت شاخه های اصلی و تنه و بلایت ریشه و طوقه می باشد.

بلایت شکوفه ها:

مهمترین فاز بیماری بلایت شکوفه هاست، زیرا گلها منافذ طبیعی ورود باکتری به اندامهای گیاهی و توسعه بیماری می باشند. اولین علائم در فصل بهار سوختگی شکوفه هاست. شکوفه های آلوده ممکن است که ریزش کنند ولی معمولا متصل به شاخه های آلوده باقی می مانند.

پیشرفت آلودگی میوه از ناحیه دمگل شروع می شود. دمگلها بصورت سبز تیره و در نهایت بصورت قهوه ای تیره ولی در میوه گلابی دمگلها و ساقه های گل به رنگ سیاه دیده می شوند.

در برخی موارد آلودگی مستقیم روی میوه اتفاق میافتد.

علائم بیماری روی میوه بستگی به زمان آلوده شدن دارد اگر آلودگی در اول فصل اتفاق بیفتد میوه کوچک مانده و به حالت چروکیده روی درخت باقی می ماند.

علائم پیشرفته بیماری در روی میوه های آلوده به رنگ سیاه دیده می شود که به حالت مومیایی تا مدت طولانی روی درختان آلوده باقی می مانند. پس از شکوفه ها و میوه ها شاخه های جوان و ترد و آبدار و پاجوش های اطراف درختان حساسیت بیشتری دارند و اغلب انتهای این شاخه ها خم شده و به شكل عصا در می آید که به آن سر عصایی می گویند.

در اکثر اندامهای آلوده شیرابه تشکیل می شود.خروج شیرابه ها و قطرات و تراوشات چسبناک بر روی شاخه های جوان به صورت لکه های سیاه در طول رگبرگ اصلی و رگبرگهای جانبی قابل دیدن است. برگهای آلوده و بیمار بتدریج به رنگ قهوه ای در آمده و به حالت پیچیده و چروکیده و به ظاهر سوخته مدتها روی شاخه باقی می مانند. این تغییر رنگ در روی درختان به به رنگ قهوه ای تیره و در بعضی موارد سبز تیره دیده می شود.

روی بعضی از شاخه ها شانکرهای چروکیده و گاهی فرو رفته تشکیل می شود که ممکن است این شانکرها ترک بر داشته  و چوب زیرین نمایان شود. آلودگی سرشاخه ها و پایه ها یا بطور مستقیم است که در اثر حساسیت شدید سر شاخه ها و پایه ها بوجود می آید یا در اثر سرایت تدریجی آلودگی از ناحیه شکوفه های آلوده به سمت دیگر اندامها پدید می آید.

طوقه و پایه درخت:

پیشرفت آلودگی به طوقه و پایه ها نیز مخربترین اثر را بر روی درخت داشته و اغلب باعث مرگ درخت می شود. و گاهی باعث خروج شیره از پایه درختان می شود.

در پیدایش فاز بلایت سر شاخه و دیگر آلودگیهای ثانویه، بیشترین تاکید بر ماهیت ایندوفیتی باکتری یعنی مخفی زیستن آن در بافتهای آلوده چون شانکرها و بافتهای گیاهی که حالت خشبی پیدا کرده اند، حساسیت متوسط ارقام به آتشک میزان جمعیت و فعالیت حشرات ناقل می باشد. در

مجموع این خطر برای درختانی که به هر دلیلی دچار بلایت های مختلف بیماری چون شکوفه،سر شاخه، میوه و شاخه می شوند وجود دارد که در اثر توسعه تدریجی علائم بیماری، درختان آلوده سر انجام دچار بلایت تنه، ریشه و پایه بشوند. به خصوص اگر کنترلهای دقیق و به موقع صورت نگیرد و پیشرفت آلودگی به سرعت به سمت شاخه های بزرگ در تمام مدت دوره تابستان ادامه یابد. در آن صورت در اواخر تابستان و اوائل پاییز در شاخه های بزرگ و اصلی علائم شانکر یا پوست مردگی ظاهر می گردد. زیر پوست محل شانکرها بصورت آبسوخته، قهوه ای تیره و فرو رفته می باشد ولی به مرور این پوستها خشک و چروکیده می شوند و در حاشیه و اطراف محل شانکرها، شکافهای نامنظم ایجاد می گردد.

 تشکیل شانکرها، غالباً  موجب خشکیدگی شاخه های کاملاً آلوده می شود و اگر محل تشکیل شانکرها به حالت کمربندی در اطراف تنه درختان باشد موردی که بیشتر در ارقام حساس مشاهده می گردد بیماری در ظرف مدت کوتاهی کل درختان آلوده را خشک می نماید بویژه اگر محل تشکیل و فعالیت این شانکرها در نزدیک طوقه و ریشه درختان باشد. تشخیص شانکرهای تنه در درختان آلوده بسیار ساده و آسان می باشد. در فصل زمستان ، بافت زیر پوست اطراف محل شانکرها به رنگ قرمز می باشد که این به سبب نکروزه شدن آوندهای آبکشی ، چوبی و کامبیوم می باشد اما فقط تعداد محدودی از این شانکرها در فصل بهار هر سال فعال می گردند.

این شانکرها که اغلب در سطح تنه و شاخه های اصلی تشکیل می گردند به شانکرهای نگهدارنده باکتری معروف می باشند.

با شروع فصل بهار در سال بعد، در مرحله قبل یا بعد از مر حله گل، شانکرهای فعال در اثر افزایش میزان رطوبت و دمای مناسب محیط حالت آبسوخته پیدا می کنند که نشانه روشنی از شروع فعالیت مجدد سلولهای باکتریائی در زیر پوست در محل شانکرها می باشد.

به مرور که جمعیت باکتری به میلیارد می رسد، در اثر فشار این جمعیت، سلولهای باکتریائی به صورت ترشحات باکتریائی چسبناک از زیر پوست خارج می شوند . تولید تراوشات به هر شکلی (صمغ، شیرابه، رشته و غیره)  که در محل شانکرها بوجود می آید موجب بروز آلودگیهای اولیه و ثانویه در درختان بیمار و سالم می گردد. زیرا عوامل و ناقلین بسیاری اعم از بیولوژیکی و فیزیکی مثل حشرات، وزش باد ، بارش بارانهای همراه با باد ، تگرگ و حتی انسان موجب انتقال باکتری عامل آتشک از محل شانکرها به سطح اندامهای هوایی خصو صاً گلهای سالم می شوند و اتفاقاً آلودگیهای جدید از جمله بلایتهای سر شاخه و تراما بیشتر از این ناحیه می باشد. در خصوص نقش حشرات ناقل ، به اثبات رسیده است که زنبورهای عسل و نیز عامل باران بیشترین نقش را در شیوع آلودگیهای ثانویه و تشدید آلودگی های گل به گل دارد.

بروز و توسعه علائم بیماری الزاماً همیشه به حالت تدریجی از سمت بالا به پایین و از ناحیه آلودگی شکوفه نیست بلکه ممکن است کلیه علائم و فازهای بیماری همزمان روی درختان بیمار پدید بیایند. این پدیده هنگامی بروز می کند که درختان در معرض وزش بادهای طوفان زا، بارانهای همراه با باد، فعالیت حشرات ، تگرگهای تابستانه و یا حتی در اثر تنشهای فیزیولوژیکی دچار جراحات و شکستگیهای فراوان می شوند و این فرصت برای بیماری عامل آتشک پدید می آید که همزمان در همه اندامهای آسیب دیده نفوذ کرده و ایجاد علائم بیماری نماید.

نام این بیماری بلایت تراما است. در بلایت تراما نفوذ و استقرار باکتری همزمان در همه سطوح شاخه ها و برگهای درختان است و باکتری از هر منفذی چه طبیعی چون روزنه ها ، عدسکهای پوست میوه و ساقه ، کرکهای ترشحی و چه غیر طبیعی چون شکستگی ها و زخمهای ناشی از عوامل فیزیکی و بیولوژیکی وارد اندامهای گیاهی شده و درختان را در همه سطوح آلوده می کند پاکسازی آلودگیها از اینگونه درختان آلوده بسیار مشقت آور و احیانا غیر ممکن می باشد و فرد در برابر آن کاملاً خلع سلاح می شود. ولی در آلودگیهای تدریجی امکان کنترل بیماری با هرس و سم پاشی وجود دارد.

شرایط لازم برای توسعه بیماری:

شرایط آب و هوایی در طول بهار و تابستان، نقش کلیدی در وقوع و توسعه بیماری دارد.

هنگامی که درجه حرارت ماکزیمم روزها از ۱۸ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی محیط از ۶۰ درصد بیشتر باشد ( روزهای نسبتا گرم و بارانی فصل بهار) در صورتی که درختان در مرحله شکوفه و گل دادن باشند این خطر وجود دارد که شکوفه ها هر لحظه مورد حمله باکتری قرار گیرند.

طوفانهای مکرر با باران همراه با باد و دماهای بالا در طول دوره رشد باعث آلوده شدن جوانه ها و میوه ها و گسترش بیماری می شود. حداقل و حداکثر دمای قابل تحمل برای بقای باکتری به ترتیب ۸-۳ درجه و ۳۷-۳۵ درجه سانتیگراد می باشد. دمای مناسب برای رشد و تکثیر سریع باکتری بین 30-18 (میانگین (۲۳/۵) می باشد.

زمان حساس آلودگی در گلها بین ۲- ۶ روز متغیر می باشد و هرچه سن گلها جوانتر باشد حساسیت آنها به مراتب افزایش می یابد . برای رسیدن به جمعیت مطلوب باکتری، نیاز به افزایش دمای روزانه بین ۲۹/۴ – ۲۴ می باشد، بویژه اگر دمای شب در حد ۱۳ درجه ثابت باشد . در دمای پایین تر از ۱۵/۵ درجه فعالیت باکتری کم و در شرایط خشک و گرم (۳۲درجه) توسعه بیماری کند و احیاناً متوقف می گردد.

پیشگیری و کنترل بیماری:

1- استفاده از نهال، قلمه و یا پیوندک سالم و عاری از بیماری که دارای گواهی

بهداشت نباتی معتبر صادره از مدیریت حفظ نباتات استان باشد.

2- تغذیه صحيح باغات خودداری از مصرف زیاد کود ازته ).

3-خودداری از استقرار کندوهای زنبور عسل در باغات و مناطق آلوده.

 4- مبارزه موثر با حشرات (شته ها، زنجره ها و پسیلها و کنه ها ) که از عوامل انتقال بیماری در زمان رشد رویشی درختان هستند.

5- حذف کامل درختانی که از ناحیه پایه و طوقه آلوده هستند و آتش زدن محل آلوده بوسیله نفت یا گازوئیل.

6-هرس وانهدام اندام های آلوده (شاخه هایی که گلها، برگهاو میوه های سال قبل بر روی آنها باقی مانده است.)

7- قطع شاخه ها باید از فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتری زیر حاشیه محل آلودگی باشد عملیات هرس حتی الامکان در فصل زمستان انجام شود به محض مشاهده علائم اولیه بیماری ضرورت دارد شاخه های آلوده درختان بیمار سریعاً حذف و سمپاشی شوند تا جمعیت باکتری به حداقل کاهش یابد، از انجام هرس در روزهای بارانی و مرطوب خودداری شود چون بارندگی و رطوبت باعث توسعه بیماری می شود.

بهداشت باغات:

حذف درختان شدیداً آلوده:

درختان شدیداً آلوده، درختانی هستند که تنه آنها دارای علائم متعدد شانکر است و شانکرها دور تنه اصلی را در نزدیک طوقه به حالت کمربندی احاطه کرده اند.

حفظ این درختان به بهانه سلامت آنها و برداشت چند میوه ظاهراً سالم، باعث می شود بیماری برای همیشه در باغات خانه زاد شود و اگر این درختان به درستی ته بر نشوند از شدت بیماری کاسته نمی شود.

هرس شاخه های آلوده:

برای موفقیت عمل هرس رعایت نکات زیر ضروری است: 

عملیات هرس در روزهای بارندگی متوقف گردد زیرا رطوبت سطح اندامهای گیاهی، توسعه بیماری را مضاعف می کند.

پس از پایان دوره گل به فواصل بین ۱۰-۱۴ روز، درختان هرس شده بازبینی و شاخه ها و شکوفه های جدیداً آلوده سریعاً حذف گردند.

محل های هرس شده با چسب پیوند آغشته به اکسی کراید مس ضدعفونی و علامت گذاری شود.

از هرسهای شدید روی کالتیوارهای حساس به شدت خودداری شود تا زمینه برای تحریک رشد شاخه های جوان و حساس و تشدید آلودگیهای آتشک فراهم نگردد.

زمان متورم شدن جوانه ها یک نوبت سمپاشی با محلول بردو فیکس مخلوط با یک درصد روغن در کاهش جمعیت باکتری و نیز در موفقیت عملیات هرس اول فصل رشد بسیار موثر خواهد بود.

از روش سنتی آبیاری غرقابی جداً پرهیز بشود تا ضمن استقرار رطوبت  نسبی معتدل در باغ ، زمینه برای تحریک رشد و پیدایش شاخه های جوان و آبدار فراهم نگردد.

همزمان با عملیات هرس، درختان بسیار حساس به بیماری چون سماق کوهی، علفهای هرز و نیز شکوفه های ثانویه درختان دانه دار به شدت هرس، سمپاشی و ترجیحاً حذف گردند.

تیمار و پانسمان شکافها و زخم های موجود در سطح پایه ها با استفاده ازسموم مختلف و چسب پیوند.

ممانعت یا محافظت شیمیایی از شکوفه های ثانویه:

 شکوفه های ثانویه از عوامل مهم توسعه آلودگی های ثانویه محسوب می شوند. این شکوفه ها عموماً بین ۱۴- ۷ روز پس از ریزش گلبرگها و خارج از فصل در اواسط بهار تا تابستان بوجود می آیند.

مصرف صحیح و موثر از سموم شیمیایی:

برنامه های توصیه شده سمپاشی علیه بیماری آتشک

قبل از اقدام به سمپاشی، شاخه های آلوده هرس و شانکرهای موجود درسطح درختان و نیز کلیه پاجوشها حذف یا تیمار بشوند.

1-فصل پاییز در طول دوره خزان جهت کاهش تعداد شانکرهای فعال دو نوبت سمپاشی با یکی از محلولهای مس ترجیحاً بردو به میزان ۲۵۰ گرم مس در ۱۰۰ لیتر آب توصیه می گردد.

2-زمان متورم شدن جوانه گل پیش از باز شدن جوانه ها (قبل از رسیدن جوانه ها به مرحله نوک نقرهای محلول بردو + ۱ درصد روغن یا اکسی کلرور مس + ۱ درصد روغن یا هیدروکسید مس + ۱ درصد روغن با دز مصرفی ۲۵۰ گرم مس در ۱۰۰ لیتر آب

3-نوبت های بعدی در زمانی که ۵ و ۵۰ و ۱۰۰ در صد شکوفه ها باز شده اند ( سه بار سمپاشی در فواصل ۵ – ۳ روز)  با بردوفیکس ۲ تا  ۳ در هزار یا یکی از محلولهای مس چون محلول بردو ، اکسی کلرور مس و غیره با دزمصرفی ۱۰۰-۵۰ گرم مس در ۱۰۰ لیتر آب توصیه می شود.

4- بعد از شرایط نامساعد جوی که احتمال شکستگی شاخه ها و برگها وجود داشته باشد سمپاشی نیاز است. سمپاشی به موقع و قبل از شروع آلودگیها ی اولیه انجام گیرد.

اقدامات انجام شده برای مبارزه و جلوگیری از پیشرفت این بیماری:

هرس اندامهای آلوده و چسب زدن محلهای هرس شده و سوزاندن قسمتهای هرس شده بلافاصله بعد از انجام هرس ضد عفونی درختان با بردو فیکس ۵ در هزار.